Zaman zaman spor kanallarındaki haber bültenlerinde ‘’takım mentör eşiliğinde hazırlanıyor’’ başlıklı haberlere rast geliyorsunuzdur. Mentör veya spor psikoloğu sporcunun veya takımın sportif performansa psikolojik olarak hazırlanmasını sağlayan kişidir.
Şuan ülkemizde performansa mental etkilerin öneminin yeterli derecede anlaşılabildiğinden emin değiliz. Antrenörler her ne kadar maç öncesi röportajlarda”kafa olarak maça hazırız!” dese de takımlarımızın maçlarını izlerken tehlike yaratmayan yerlerde karta neden olan sert fauller yapılmasını, veya orta sahada taç atışının yanlış kararla rakibe verilmesinden dolayı itiraz ederek kart gören futbolcularımızı veya taraftar tarafından ıslıklandığı için küsüp sahadan çıkmaya çalışırken gönlü yapılarak sahada tutulan futbolcuları gördüğümüzde bu düşüncemiz en azından futbol takımlarımız için netleşiyor.
Performansa mental etkileri tartışırken bunun uzman yardımıyla çok da ilgisi olmadığını, kişinin karakteri ile ilgili olduğunu veya 50 bin kişinin önünde bir çok insan sek sek bile oynayamayacakken futbolcuların sakin kalmalarının her zaman mümkün olamayacağını savunanlar olacaktır. Her futbolcunun aynı karakterde olmadığını, örnek olarak bazılarının kuvvet antrenmanlarını kadınları etkilemek için kaslarını şekillendiren antrenmanlar olarak bazılarının ise sportif performanslarını geliştiren antrenmanlar olarak gördüğünü kabul ediyoruz. Ancak stresle başa çıkamayan futbolcuların bu konuda destek alması ve performanslarına olumsuz etki eden unsurları kontrol edebilmesi gerektiği açık. Örnek olarak Luis Suarez’in bunu başardığını ve uzun zamandır kimseyi ısırmadığını söyleyebiliriz.
Mental antrenman kavramına dönersek; mental antrenmanın temel etkisi mental beceriler üzerinedir. Bu beceriler ise tamamen performansa odaklanmak ve performansı bozabilecek iç veya dış durumlarla başa çıkabilmektir. Bunun yanında farklı mental antrenman stratejileri performansı arttırmak için yöntem olarak kullanılır.
Mental antrenman stratejilerinden iki tanesi imgeleme ve içsel konuşmadır.
İmgeleme
İnsan beyninin en önemli özelliklerinden biri hayal ve gerçeği ayırt edememesidir(Martens). Bu durum mental imgeleme çalışmalarının temelini oluşturur. İstenen sportif performanslar imgelendiğinde insan vücudu sanki bu durum gerçekleşiyor gibi tepki verir.Bu imgeleme çalışmaları sonucu sinir sistemi bu sportif olaylara zihinsel olarak hazır duruma gelir ve gerçekleştiğinde bu durum performansa olumlu katkı sağlar.( Cumming and Balanos, Acevedo and Ekkekakis, Vine and Wood).Aynı zamanda mental imgeleme çalışmaları atletlerin stres, anksiyete, endişe, motivasyon düşüklüğü ve depresyon yaşama ihtimallerini de azaltır(Ntoumanis, Ryan and Thogersen-Ntoumani).
İçsel Konuşma
Bir diğer strateji ise içsel konuşmadır. İçsel konuşma veya genel literatürdeki ismiyle self-talk kişinin kendine verdiği mesajlar olarak adlandırılabilir. Bu yöntemde sporcu performansı ortaya koymadan önce bunu nasıl yapacağı ile ilgili kendi ile konuşur. Bu yöntem özgüven, konsantrasyon veya heyecanı azaltmak için de kullanılır.
Slimani’nin 53 erkek kickbokscu üzerinde yaptığı çalışmada sporculara sadece fiziksel çalışma ile imgeleme ve içsel konuşma stratejilerini içeren mental-fiziksel çalışma kombinasyonları uygulanmış. 12 hafta sonunda sıçrama performansında mental-fiziksel çalışma uygulanan grupta %16.2 gelişim görülürken sadece fiziksel çalışma uygulanan grupta gelişim %8.4 olarak görülmüş. Benzer şekilde mental-fiziksel çalışma grubunda bench press testinde artış %26.5 olurken sadece fiziksel çalışma uygulanan grupta artış % 15.7 olmuş. Half-Squat testinde de mental-fiziksel çalışma grubunda artış %27.2 görülürken sadece fiziksel çalışma grubunda artış %16.3 olarak görülmüş.
Burada bahsettiğimiz konular spor psikolojisi uygulamaları içinde sadece bir örnek olabilir. Sporcuların performanslarını arttırmak veya üst düzeyde tutmak için spor psikolojisi uzmanlarının kullandığı çok farklı yöntemler mevcut. Spor psikologlarının takım veya bireysel sporcularla çalışma sıklığının artmasının ülkemizin sportif başarısı için önemli gereklerden biri olduğunu düşünüyoruz.