Sürat; her spor branşında farklı oranda ihtiyaç duyulan ve tüm sporlarda gerekli ,önemli,patlayıcı motorik yeteneklerden biridir. Gundlach sürati en büyük hızla ilerleyebilme yetisi olarak tanımlamıştır.
Fizik anlamda sürat; belli bir zaman kesiti içerisinde kat edilen yoldur. Antrenman bilimi açısından sürat; vücudun bir parçası veya tümünü üyeler yardımıyla büyük bir hızla hareket ettirmektedir. Yani sporcunun belli bir mesafede ulaştığı maksimal hızdır.
Canlıların varoluşundan itibaren sahip olduğu ve belki de genlerinin günümüze ulaşmasını sağlayan en önemli özelliği sürattir. Eski çağlardan beri hayvanlar için doğal seleksiyon; sürünün en arkasında kalanın yakalanıp yok olması şeklinde ilerledi. Bu yüzden sürat yaşam için temel gereklerden biriydi. İnsanoğlu için de durum pek farklı değildi. İlkel dönemlerde doğada avlanabilmek veya av olmamak sürat özelliği ile direk ilgiliydi. Bunun sonucu olarak süratli genler günümüze kadar varlıklarını sürdürebildiler.
Sürat; antrenman ile geliştirilmesi zor ve genellikle kişinin kalıtımsal olarak taşıdığı fizyolojik potansiyel oranında iyileştirilebilen bir yetenektir.
Sürat kuvvetle doğrudan bağımlıdır,sürat gelişimi için kuvvet gelişimi ön şarttır.
Reaksiyon Sürati
Kısa mesafe koşularında çıkışlarda veya toplu oyunlarda anlık karar verme ve uygulamaya geçme performansı reaksiyon sürati ile doğru orantılıdır.
Reaksiyon; herhangi bir uyarana karsı duyulan tepki olarak tanımlanır. Bir uyarana karsı gösterilen ilk tepki süresine reaksiyon sürati denir. Diğer bir deyimle reaksiyon sürati bir hareketin gerçekleşmesi için algılama ve tepki gösterme yeteneğidir.Reaksiyon süresi sürat verimi üzerinde etkili olan bir bileşendir
Reaksiyon süresi içerisinde meydana gelenler:
-Duyu organları ile uyarının algılanması
-Uyarının merkezi sinir sistemine gelmesi ve cevabın oluşması
-Oluşan cevabın kaslara iletimi
-Uyarının kaslara ulaştıktan sonra kasta mekanik bir sonuç oluşturması.
Farklı uyaranlara verilen reaksiyon süreleri şöyledir;
-Görsel uyarana göre reaksiyon süresi 0,15-0,20 sn.
-İşitsel uyarana göre reaksiyon süresi 0,12-0,27 sn.
-Dokunma duyusuna göre reaksiyon süresi 0,09- 0,18 sn.
Özellikle 100 m. kısa mesafe dünya rekorunun Usain Bolt veya diğer sporcular tarafından geliştirilip geliştirilemeyeceği sürati etkileyen faktörleri ne kadar etkileyebileceklerine bağlıdır.
Bu faktörler;
– Kas Fibril Türü
Bir kasın kasılma hızı, büyük ölçüde hızlı kasılan ve kuvvetli kasılmalar meydana getiren kas fibril türünün (Hızlı kasılan- Tip 2) kas yapısında ne oranda olduğuna bağlıdır.
– Kas Tendon Yapısı
Tendon kası kemiğe bağlayan yapıdır. Tendonun fonksiyonu kas kuvvetini kemiğe ve kıkırdağa iletmektir. Tendon uzunluğundaki farklar kas-tendon kompleksi performansını etkiler.
– Kasın Biyokimyası
Sporcunun maksimal sürati, büyük ölçüde çalışan kasların enerji depolarının türüne ve düzeyine bağlıdır.
– Kaslar Arası Koordinasyon
Bir hareketin uygulanması sırasında agonist ve antogonist kasların birlikte uyumlu çalışması hareketin süratini etkiler. Bir hareketin kesinliği, doğruluğu büyük ölçüde agonist ve antogonist kaslar arası koordinasyona bağlıdır.
– Kas içi koordinasyon
Merkezi sinir sisteminin iskelet kaslarıyla birlikte çalışması ve etkin olmasıdır. Motorik birimlerin çalışmasını düzenler. Kasta meydana gelen uyarının şiddeti sürati oluşturan faktörlerden biridir.
– Sinir İleti Hızı
Lehner ve Weber’in arastırmalarına göre sürat ve çabuk kuvvet sporcuları ile diğer spor branşlarındaki sporcular arasında sinir ileti hızı yönünden önemli farklılıklar bulunmaktadır.
– Kasların Esnekliği ve Viskozite Özelliği
Bir kas fibrilinin gerilme niteliği esneklik düzeyine bağlı olarak artmaktadır. Kasların esneklik ve viskozite özelliğinde bir azalma söz konusuysa hareket genişliğinde bir sınırlama ortaya çıkar.
– Isınma Durumu
Yüksek bir hareket sürati ve kuvvet geliştirme amaca uygun bir ısınmayı gerektirir. Sinir sistemi yönünden ise iletim hızı artar, böylece tepki yeteneği gelişir.
– Kas Yorgunluğu
Yorgunluk halinde maksimal hıza erisilemez, çünkü MSS’nin yönlendirme süreci kesintiye uğrar. Yine yorgunluk gerekli yüksek koordinasyon yeteneğinin kaybolmasına neden olacağı için sürat verimi buna bağlı olarakta düşer. Bu nedenle maksimal sürat çalışmaları antrenmanın başlangıç evresinde, ısınma çalışmalarından hemen sonra yapılmalıdır.
– Antropometrik Özellikler
Sürat içerisinde antropometrik yapı önem taşımaktadır. Örneğin; boyu, kilosu, cinsiyeti, vücut hacmi, alt ekstremite uzunluğu, kol uzunluğu vb. faktörler sürat üzerinde etkili faktörlerdir.
– Psikolojik Faktörler
Psikolojik olarak zayıf sprinterlerde özgüven yetersizliği, geçilme korkusu performansta azalmaya sebep olur.
– Antrenman Faktörleri
Isınma, hareketin uygulanma zamanı, vücudun koşuda yaptığı gereksiz salınımlar, alıştırmaların yoğunluğu, antrenman teknikleri ve taktikleri, adım sıklığı, adım uzunluğu, sprint-sürat çalışmalar.
– Dıs Faktörler
Giysi, ayakkabı, dizlik gibi sürati etkileyen araçların kullanılması, iklim, saha şartları, zemin, yağmur, kar, çamur, sıcaklık, genel sağlık faktörleri, hastalık ve beslenme özellikleri de sürati etkilemektedir.
– Biomekanik Faktörler
Son elli yılda 100 m. sürat kosusu derecesi erkeklerde ancak yaklasık %3 oranında iyileştirilmiştir. Bilimsel yönden antrenman yapısının gelişmesine ve sportif verimi destekleyen malzemelerin iyileştirilmesine (tartan pist, kaliteli ayakkabılar gibi) rağmen bu gelişim diğer branşlardaki gelişime oranla az olmuştur.
Tüm bu faktörler sporcunun süratinin belirlenmesinde ve dünya rekortmenlerinin belirlenmesinde etki eden temel unsurlar. Bazılarına müdahale edilebilirken şuan için kas lifi tipi antropometrik özellikler ve kas tendon yapısı gibi değişkenlere etki etmek gen dopingi anlamına geliyor ve yasaklanmış durumda. Kısa mesafe dünya rekorları için limitlere ulaşılmış görünse de yıllar önce de aynı limitlere ulaşıldığından bahsedilmesi limitlerle ilgili kesin yargıya varmamıza engel oluyor.